Przywilej lokacyjny potwierdzający prawa miejskie Piły

                                                                                                                                                                                                        Archiwum TMMP   

Dnia 4 marca 1513 r. król Zygmunt I Stary wydał dokument potwierdzający nadane wcześniej Pile prawo miejskie magdeburskie. Dokument został sporządzony w języku łacińskim przez kancelarię królewską w Poznaniu. Oryginał nie zachował się do dzisiaj. Spłonął prawdopodobnie podczas jednego z pożarów miasta. Odpis dokumentu w języku łacińskim znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w zespole akt Metryka Koronna. Według Karla Boesego władze Piły doceniając jego znaczenie wykonały odpis w języku niemieckim, który 29 listopada 1901 r. został przekazany do Archiwum Miejskiego w Poznaniu. Dzisiaj nie pozostał po nim żaden ślad. K. Boese opublikował dokument w tłumaczeniu niemieckim w monografii Piły własnego autorstwa. Znamy także dwa odpisy dokumentu potwierdzającego Pile prawa miejskie w tłumaczeniu niemieckim, odnalezione w latach 90. ubiegłego wieku przez historyka Marka Fijałkowskiego w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy. Zachowany tekst wspomnianego dokumentu ma dla badaczy dziejów Piły ważne znaczenie, ponieważ nie zachował się pierwotny dokument lokacyjny wystawiony dla miasta przez dzierżawcę starostwa ujskiego i wojewodę kaliskiego Marcina ze Sławska. Nastąpiło to pomiędzy 1437 a 1451 rokiem. Mocą przywileju, jaki potwierdził miastu Pile król Zygmunt I Stary, Piła pozostawała miastem królewskim i samodzielnym organizmem miejskim. Król potwierdził nienaruszalność majątku miejskiego określonego i opisanego dawnym dokumentem lokacyjnym na prawie magdeburskim wystawionym przez Marcina ze Sławska. Wszyscy mieszkańcy miasta włącznie z rzemieślnikami, szynkarzami [tj. karczmarzami] i młynarzami zostali objęci ochroną „od wszelkiego łamania prawa i przemocy”. Uwalniano ich od wszelkich ciężarów, podwód i danin na rzecz wojewody, kasztelana, starosty i podstarościego. Najwyższą władzą dla mieszczan pozostawał odtąd wójt, każdorazowo zatwierdzany przez króla. Wójt wraz z radą miejską zarządzał miastem oraz z ławnikami sprawował sądy. Miał prawo wymierzania kar, włącznie z karą śmierci, zgodnie z literą prawa magdeburskiego. W sprawach spornych, apelacje i prośby o pouczenia, wójt kierował do sądu w Poznaniu. Jednak najwyższym sędzią i właścicielem gruntów nadanych miastu był król. Natomiast będący przedstawicielem monarchy starosta ujsko-pilski, miał prawo wydawania miastu przywilejów, co często stanowiło przedmiot konfliktów. Mieszczanie mieli możliwość w ostatecznej instancji odwołać się od wyroku starosty do panującego monarchy. Sytuacja taka nastąpiła już w 1514 r. Wtedy to mieszczanie pilscy wysłali do króla delegację z prośbą o interwencję i uwolnienie wójta i burmistrza Piły więzionych przez starostę. W odpowiedzi Zygmunt I Stary wydał dokument nakazujący swojemu urzędnikowi zwolnienie przetrzymywanych w Ujściu pilskich mieszczan.

                                                                                                                                                                                            Opracował Maciej Usurski